به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، حجت‌الاسلام والمسلمین علی خیاط در بخش اول سخنرانی خود در نهاد گفت‌وگوی ادیان واتیکان، موضوع یادگیری و یاددهی و به طور کلّی آموزش را از موضوعات مهم و دامنه‌دار در تاریخ حیات بشر دانست و گفت: گفت‌وگوها پیرامون هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی و روش‌شناسی آموزش همچنان ادامه دارد و تغییرات در فلسفه‌های آموزشی، شیوه‌های تدریس و درک علمی از فرآیند یادگیری، عمده دلایل استمرار مباحث مرتبط با آموزش است.
وی اضافه کرد: در جوامع ابتدایی، یادگیری عمدتاً از طریق شفاهی و به صورت سنتی انجام می‌شد و آموزش و انتقال دانش از طریق داستان‌گویی، نقل‌قول‌های شفاهی و فعالیت‌های عملی صورت می‌گرفت، اما در دوران باستان، مراکز آموزشی همانند آکادمی‌های یونان باستان و مدارس هندو و چینی به توسعه روش‌های رسمی‌تر آموزشی همچون پرسش و پاسخ، بحث‌های فلسفی و تحلیل متونی که در این دوران رایج بود، پرداختند.
مدیر حوزه علمیه خراسان با بیان اینکه در قرون وسطی در غرب، آموزش عمدتاً در صومعه‌ها و دانشگاه‌ها متمرکز بود و مطالعه متون مقدس، مناظرات فلسفی و بررسی متون کلاسیک، اصلی‌ترین شیوه‌های آموزش به شمار می‌رفت، تصریح کرد: در این میان، ظهور اسلام در قرن ۷ میلادی و نگاه ویژه این دین آسمانی به موضوع دانش و آموزش، توانست تحولی شگرف در این موضوع ایجاد کند و در قرون ۸ تا ۱۲ میلادی و همزمان با عصر طلایی اسلام، این تحولات به اوج خود رسید، و ظهور دانشمندان بزرگ مسلمانان در دانش‌های فلسفه، ریاضیات، طب، نجوم، شیمی و... و همچنین ایجاد نظامیه‌ها، دارالحکمه‌ها، رصدخانه‌ها و کتابخانه‌های عظیم و فعالیت هزاران دانش‌پژوه مسلمان، از ویژگی‌های دانشی و آموزشی این عصر است.
وی توضیح داد: در دوره‌های بعد از عصر طلایی اسلام، همچون عصر رنسانس که عصر مطالعه علوم تجربی و روش‌های علمی مبتنی بر آزمایش و مشاهده بود و همچنین قرون ۱۹ و ۲۰ میلادی که دوره ارائه نظریات آموزشی همچون رفتارگرایی، شناخت‌گرایی و ساخت‌گرایی بود، تحولات بنیادینی در شیوه‌های آموزش و روش‌های علمی به وجود آمد. با این حال در قرن ۲۱ و دوره معاصر، با ظهور و پیشرفت روزافزون فناوری اطلاعات، آموزش الکترونیکی، یادگیری آنلاین و استفاده از ابزارهای دیجیتال مانند هوش مصنوعی و نرم‌افزارهای آموزشی، شیوه‌های آموزش و یادگیری به کلی دچار دگردیسی شده است.
حجت‌الاسلام والمسلمین خیاط، بررسی تاریخچه شیوه‌های یادگیری را، نشان‌دهنده توسعه مداوم و تغییرات در روش‌ها و نظریات آموزشی دانست که تحول در فرآیند یادگیری را در طول زمان نمایان می‌سازد.
وی ابراز کرد: در حال حاضر نظریه‌های یادگیری مهمی در علوم تربیتی و آموزشی شناخته شده‌اند که هر یک از آنها به جنبه‌های مختلف فرآیند یادگیری توجه دارد و می‌تواند از جنبه مورد نظر خود، به درک بهتر روش‌های آموزشی و بهبود تجربه یادگیری کمک کند. این نظریات به طور کلی به دو دسته تجربه گرایی و خردگرایی تقسیم می‌شوند و هر یک مبانی علمی و روش‌های آموزشی مخصوص به خود را دارند.
این عضو شورای عالی حوزه علمیه خراسان تأکید کرد: مسلمانان معتقدند هرچند شیوه‌ها و ابزارهای آموزش، توسعه و تکامل پیدا کرده و نظریه‌های گوناگونی در این خصوص مطرح شده است، اما روح حاکم بر مسئله آموزش، یاددهی و یادگیری که در اسلام به آن پرداخته شده است، ثابت هستند و با گذشت زمان و ظهور نظریات جدید، تغییر نمی‌کنند.
وی با بیان اینکه در اسلام، یاددهی و یادگیری جایگاهی بسیار مهم و محوری دارد، افزود: نخستین ارتباطات وحیانی بین خداوند متعال و پیامبر اسلام(ص)، مرتبط با دانش و آموزش است، در قرآن کریم بالغ بر ۷۵۰ بار از دانش، آموزش و یادگیری، سخن به میان آمده که این میزان اهتمام و پرداختن به دانش در بین کتب آسمانی منحصر به فرد است، و بر خلاف اقتضائات نظام طبقاتی تمدّن‌های قدیم(ایران و روم) که در آنها صرفاً طبقات خاصی اجازه سواد آموزی و دانش‌پژوهی داشتند، از منظر اسلام کسب دانش بر هر زن و مرد نه تنها جایز بلکه واجب است و حاکمیت نیز موظف به آموزش آحاد جامعه است.
حجت‌الاسلام والمسلمین خیاط ادامه داد: در اسلام علاوه بر تأکید بر آثار و پیامدهای ارزشمند کسب دانش در زندگی دنیوی، ثواب اخروی زیادی نیز برای آن در نظر گرفته شده است. تا جایی که فراگیری قسمتی از یک علم را، از هزار رکعت نماز مستحبی برتر دانسته و حضور نزد یک دانشمند و فراگیری علم از وی را، از تشییع هزار جنازه، عیادت هزار مریض، عبادت هزار شب، روزه هزار روز، صدقه دادن هزار درهم به فقیران و انجام هزار حج غیر واجب برتر و با فضیلت‌تر شمرده شده است.
مدیر حوزه علمیه خراسان با بیان اینکه این آثار و ویژگی‌ها مربوط به هر نوع دانشی نیست و اسلام برای دانش مطلوب، چارچوب‌ها و مشخصاتی را در نظر گرفته است، افزود: به طور کلی، از منظر اسلام، دانش مطلوب، دانشی است که انسان از طریق آن به وجود آفریدگار پی ببرد. چرا که به هر میزان انسان در علوم مختلف ورود کند و حقایق و جزئیات را مشاهده کند، بیشتر به این مطلب می‌رسد که دنیا با این نظم، جزئیات و عجایبش، نمی‌تواند بدون خالق مدبّر باشد. از سویی دیگر این آفریدگار شیوه صحیح زندگی را از طریق پیامبرانش به انسان آموزش داده که انسان باید آن شیوه‌ها را بیاموزد و طبق آنها عمل کند.
وی یکی دیگر از ویژگی‌های دانش مطلوب از منظر اسلام را، منفعت داشتن و کاربردی بودن خواند و بیان داشت: بسیاری از علوم، دانستن و یا ندانستن آن منفعت یا ضرری برای فرد ندارد. در منابع اسلامی آمده است که به نوجوانان چیزهایی را آموزش دهید که در آینده با آن احتیاج پیدا خواهند کرد؛ در علت این مسئله نیز چنین آمده است که دایره علوم بسیار گسترده است و از طرفی، عمر انسان کفاف فراگیری همه علوم را نمی‌دهد، لذا از دانش باید آن میزان که دارای نفع و کاربرد است، فراگرفته شود.
حجت‌الاسلام والمسلمین خیاط گفت: اسلام تأکید دارد که علم و دانش باید در خدمت انسانیت، عدالت و حقیقت باشد و از آن در راستای توسعه فردی و اجتماعی به شیوه‌ای سازنده و مثبت استفاده شود. از این رو فراگیری برخی از دانش‌ها در اسلام ممنوع دانسته شده است.
وی دانش‌هایی که به‌طور مستقیم با آموزه‌های اسلام در تضاد هستند، و بر اساس اطلاعات نادرست یا دروغین بنا شده‌اند، و نیز به تولید یا استفاده از ابزارهایی که موجب فساد، تخریب، یا آسیب به انسان‌ها و محیط زیست می‌شوند، و همچنین دانش‌هایی که به نقض حقوق انسانی، ظلم، یا بهره‌برداری از دیگران و نیز به ترویج رفتارهای غیر اخلاقی یا نادرست مانند فحشا، لاابالی‌گری یا خشونت می‌پردازند را، از جمله دانش‌های ممنوع در اسلام نام برد.
مدیر حوزه علمیه خراسان عنوان کرد: بازه سنی مطلوب در فراگیری دانش، موضوعی است که اسلام بدان پرداخته و دوره جوانی را، بهترین دوره سنّی در این خصوص دانسته و توصیه کرده است که انسان در جوانی، یاددهنده و یا یادگیرنده باشد.
وی با استناد به حدیثی دیگر از پیامبر(ص) که فرمودند: «هر کس در جوانی دانش بیاموزد، دانش او همچون نقشی است که بر سنگ حکّ می‌شود دیگر از بین نمی‌رود و هر کس در بزرگسالی بیاموزد، دانش او مثل نوشتن بر روی آب است» گفت: از منظر اسلام، فرصت جوانی فرصتی نسبتاً اندک است که اگر انسان، نیازسنجی، هدف‌گذاری، برنامه‌ریزی و اقدام لازم را در خصوص کسب دانش و مهارت در این دوره نداشته باشد، به زودی این فرصت را از دست خواهد داد.
نظر شما